Eens vroeg ik iemand waarom zij zelf eigenlijk geen boeken schreef, waarop zij antwoordde dat er geen gebrek was aan goede boeken, en het schrijven ervan dus overbodig was. Denkend aan de boeken die ik graag zou lezen maar waar ik de tijd nog niet voor genomen had, nam ik op dat moment genoegen met die uitleg en kabbelde het gesprek voort in de richting van de zee.

Pas later, toen ik thuiskwam, realiseerde ik me dat haar antwoord allerminst voldeed, niet alleen omdat zij bij een uitgeverij werkte, en op die manier meehielp aan de productie van boeken alsof het broodjes waren, maar vooral omdat gebrek helemaal niet bestaat – als wij over gebrek spreken, is er hoogstens is er sprake van onevenredige verdeling of van een kunstmatige afhankelijkheid.

Laten we maar eens een blik werpen op de wereld voorafgaand aan de evolutie, dus in de tijd dat er nog geen leven bestond. Het was een vredige tijd, zonder honger, zonder verlangen, zonder boeken, zonder god en zonder oorlogen en vooral een tijd zonder gebreken. Er was alleen het heelal, dat ook toen al onwaarschijnlijk uitpuilde tot in alle hoeken van het onbesef en de aarde was een bord met soep, oersoep, waaruit het leven zou ontstaan. Leven dat ontstond zonder gemeenschap, zonder liefde. Dat was de abiogenese, de enige onbevlekte ontvangenis die de evolutie nodig had.

Vanaf dat moment is er alleen maar meer bijgekomen; na de introductie van het leven volgden liefde, het wiel, het dynamiet en ten slotte de iPhone. Oorlogen kwamen er ook, zij aan zij met de liefde, want er is geen oorlog die niet uit liefde wordt gevoerd.

U ziet wat ik bedoel: in den beginne was er geen gebrek. De wereld bestaat bij de gratie van een equilibrium, en iedere verstoring daarvan wordt opgevangen door tegenwerkende krachten en de netto opbrengst ervan is vooruitgang, complexiteit. Leven is daaruit voortgekomen.

Dat was allemaal zo totdat de ethiek werd uitgevonden. Opeens was er niet meer een simpel mechanisme van overleven en sterven om het equilibrium in stand te houden, maar moest men gaan nadenken over de vraag of het allemaal wel juist was, wat er gebeurde.

Ook de ethiek was een product van het equilibrium en zijn verstoringen en tegenwerkende krachten. In feite is ethiek de benaming van een complex regulerend mechanisme dat door de hersenkwabben worden aangestuurd en dat primair gericht is op het welzijn van hersenkwabbezitters en zo de soort een evolutionair voordeel verleent, geheel naar de evolutiewetten van Darwin, of beter gezegd, precies volgens de regel van Hamilton, die beschrijft bij welke voorwaarden altruïsme evolutionair voordeel oplevert.

Maar ik dwaal af, we hadden het over gebrek, nietwaar? Ik zeg dat er voor het ontstaan van leven geen gebrek was en dat daaruit wel complexiteit, maar gebrek nooit kan voortkomen. Al het gebrek is ingebeeld of staat in verhouding tot overvloed. Toch hebt u uw bedenkingen.

Komt een pianist met vier vingers heeft aan iedere hand geen vingers tekort? Domme vraag, want iemand met vier vingers aan iedere hand zal hoogstwaarschijnlijk niet voor het pianovak kiezen, en als hij dat wel doet, zal hij stukken spelen waarbij de vijfde vinger niet wordt gemist. Mag ik u trouwens vragen wat u ervan denkt als een componist op het idee komt om een stuk te schrijven voor driehandige pianisten met vier vingers per hand? Kent de tienvingerige pianist dan een gebrek, of is er misschien sprake van een gebrek aan twaalfvingerige pianisten?

En honger dan? In het geval van honger is er duidelijk sprake van een verstoring in het equilibrium en dientengevolge van een kunstmatig gebrek: wellicht is er een overvloed aan mensen? Als de mens zich maar genoeg blijft vermenigvuldigen, zal er op den duur sprake zijn van een gebrek aan alles – of een teveel aan de mens. Anderen menen zelfs dat honger een kwestie van verdeling is; er zou genoeg voedsel zijn maar het komt niet op de juiste plaats. Armoede? Heeft de een te weinig of de ander teveel? Aardolie? Het typische product van overbodigheid; ontstaan uit biologische resten die zich in de diepte aan de kringloop des levens onttrokken.

Voor het geval u nu denkt dat bovenstaande woorden u excuus verschaffen om uw schouders op te halen voor andermans ellende omdat u bewezen acht dat er geen gebreken bestaan, zie ik mij genoodzaakt af te sluiten met een korte stichtelijke boodschap: ethiek mag dan wel een kunstmatig instrument zijn, het is wel het instrument dat ons tot mens maakt.

Maar dat heeft allemaal bijzonder weinig te maken met het nut van boeken schrijven.