Hier zit ik dan, op een boomstam bij door stenen omringde verkoolde takken, de overblijfselen van een kampvuurtje. Hier zit ik, midden in het bos dat me lief is, hier zit ik tussen sparren en okergele berken, met koffie uit de thermoscan en een camera geladen met verse ruskafoto’s en beelden van de zangzwaan. Ik zou voldaan moeten zijn, maar in plaats daarvan word ik overvallen door een tergende weemoed, een pijnlijk verdriet. Hoe kan de eenzaamheid waar ik zo vaak naar verlang zich zo meedogenloos nestelen in mijn borst?

Misschien is het de vermoeidheid van de nachtdienst die me kwetsbaar maakt. Misschien is ook wel het karakter van het seizoen, de weemoed die de herfst eigen is. Zeker speelt ook het boek dat ik deze weken lees een rol, Wim Hazeu’s biografie van dichter-scheepsarts Slauerhoff. Veel erin herken ik. De rusteloosheid van de dwalende dichter, zijn eeuwigdurende innerlijke tweestrijd, de afkeer van het (Hollandse) collectivisme en het verlangen weg te zijn, wat Hazeu enigszins eufemistisch Fernweh noemt.

Maar nee, met die term heeft hij het mis. Het is niet alleen een verlangen naar een onbestemd verweg dat Slauerhoff over de zeeën stuurt, maar ook, en misschien wel belangrijker, een sterke afkeer van het vaderland, de onmogelijkheid tot verzoening met zijn geboortegrond. Dat ik dat aantref in zijn biografie vergroot dezelfde gevoelens bij mij, die ik eerder afdeed als sentimenten horend bij het aarden op een nieuwe plek. Nee, die afkeer is niet vaag en onschuldig zoals ik me voorhield. Het is een vorm van haat, half latent maar real. Steeds nadrukkelijker spelen ze op als ik bericht uit Nederland lees, het nieuws of opinies, de social media. Slauerhoff zocht de zee op om het vaderland te ontvluchten, ik zoek het in de Lapse moerassen en bossen.

Op momenten als deze wil ik volstrekt alleen zijn, alleen met mijn afkeer van de mens. Het is trouwens niet zozeer de medemens die ik veracht, nee, het is vooral mezelf. Eerzucht, egoïsme, fatalisme… ik ben een kliko vol verachtelijke karaktertrekken. Al dit vergankelijk vuil bij elkaar noemt zich mens.

Ik slurp de koffie op en pak mijn boeltje bij elkaar. Als ik even later over een bospad wandel, in de richting van huis, wordt de woede heviger en de pijn van verdriet in mijn borst onhoudbaar. Ik ben weerloos en machteloos tegenover mijn zelfhaat. Ik zou zo graag iets anders zijn dan een mens. Zo kan ik niet leven, zeg ik tegen mijzelf, en die woorden blijven rondzingen in mijn hoofd. Zo kan ik niet leven. Hoe? Zo, als mens. Ik wil geen mensen, ik wil zelf geen mens zijn. Mensen zijn verachtelijk. Zo kan ik niet leven.

Ik ben een oktoberkind, de melancholie zit in mijn natuur, maar slechts zelden weet de droefheid me zo te overrompelen. Lijd ik aan acute depressie? Is dit nou een burn-out? Wat moet ik met mezelf aan? Was er maar iemand in de wereld die me helemaal begreep, iemand die me zou vergeven dat ik ben wie ik ben. Een soort mythische prinses, een bosnimf misschien. Een met een bedwelmende schoonheid en luisterend oor. Met zo’n nimf zou ik afdalen naar de hel, als ze me dat vroeg. Als ze me maar verlost van deze tergende wroeging, bijvoorbeeld door me lieve woordjes in te fluisteren. Morgen zal ik me ziekmelden, besluit ik, met de tranen haast in mijn ogen. Ik zal op zoek gaan naar mijn nimf. Ik ga nu alleen nog even naar huis om warme kleren te halen en dan zal ik een week lang van bessen leven in het bos.

Maar als ik thuiskom leg ik de weemoed af alsof het een mantel is die ik alleen voor de wandeling had omgeslagen. De melancholie, die zich af en toe nadrukkelijk manifesteert, is van voorbijgaande aard. Nu barst ik plotseling weer van de energie. Het bos heeft me de kracht gegeven om weer mens te zijn onder de mensen.

‘Als kind nam Janne een leeg luciferdoosje mee als hij het bos in ging. Die vulde hij dan met mos en als hij ‘s avonds op bed lag, bracht hij het doosje naar zijn neus.’ Met warme, rustige zinnen neemt Jussi Makkonen ons mee naar de jeugd van Jean Sibelius, die toen nog Janne heette, in de omgeving van Hämeenlinna. Hier staat een man die niet alleen de kunst beheerst zijn publiek te betoveren met zijn meeslepend spel op de cello, maar die ook in gewone mensentaal, als je het Fins zo mag bestempelen, de passie voor muziek weet te delen. We zijn in de concertzaal van cultureel centrum Korundi, in Rovaniemi, Lapland, waar cellist Jussi Makkonen en pianiste Nazig Azezian beginnen aan een nieuwe ronde van hun Sibelius Inspiration-tour, die hen door Finland, Europa en door de Verenigde Staten zal voeren. Over twee weken spelen we voor Michelle Obama en Nobelprijswinnaar Martti Ahtisaari, vertelt Makkonen, overigens zonder bijpassende trots in zijn stem te laten doordringen.

Bij de eerste tonen van de Romance in F-majeur Opus 78/2 voel ik tranen opwellen. Waarom raakt het me zo, oneindig veel meer dan wanneer ik de muziek thuis van een cd’tje beluister? Is het de geur van de dennentakken op het podium, die de sfeer van het bos oproept? Is het het bewegend beeld, opnames uit het huis van Sibelius, dat boven het duo op een doek wordt afgespeeld? Of is het het geheel, de muziek, de geuren, het beeld, de sprookjesachtige kleding van de muzikanten, die ontworpen zijn door Mert Otsamo?

Met vloeiende bewegingen zweven de handen van Nazig Azezian boven de toetsen van de piano, ze lijken ze nauwelijks te raken, het gaat allemaal vanzelf. Op eenzelfde manier bespeelt Jussi Makkonen zijn cello. De vier rijen voor me zijn leeg, het publiek zit verspreid in de zaal achter me. Af en toe dwaalt de linkerhand van Azezian bijna ongezien af naar een apparaatje naast haar op de grond. Ze draait aan een knop en de beelden boven hun gaan langzaam over naar een volgende scene, een vlinder die opvliegt in het bos, het beeld dat langzaam opstijgt en tenslotte uitkijkt over de Finse meren, het land waar Sibelius zich door liet inspireren, net als door de Finse mythologie.

Tussen de stukken door blijft het publiek stil, als betoverd. Met een geruisloze, balletachtige beweging haalt de pianiste haar bladmuziek van de piano, alsof juist tijdens de stilte tussen de stukken de muziek het meest tot uitdrukking moet komen.

Bij de Valse Triste Opus 44/1 houd ik het niet meer. Deze muziek, die mij zo dierbaar is, roept beelden op, momenten van liefde, momenten van verdriet. Ik voel mijn schouders even licht schokken, maar dan is daar de troost, het stukje waar het tempo wordt opgevoerd en waar het stuk een lichtere klank krijgt. Eens kijkt Jussi Makkonen me recht aan; er gaat een rilling door me heen.

Na Valse Triste vertelt Jussi over de huwelijksreis van Sibelius en Aino door Karelië, een reis die tegelijkertijd bedoeld was om de mythologische liederen op te tekenen, en waarvoor Sibelius een subsidie kreeg uit Helsinki. Omdat hij ook voor piano wilde componeren moest er een piano mee tijdens de tocht. In Karelië, het wilde achterland, zou immers geen piano te vinden zijn. De piano ging mee op een boot, maar toen het pasgetrouwde stel aankwam, meldde hun gastheer dat die piano nergens voor nodig was: hij had immers zelfs een prachtige vleugel.

Enkele jaren geleden werd opnieuw een piano op een boot vervoerd. Deze keer was dat vanwege een video-opname van Jussi Makkonen en Nazig Azezian.

Zelden heb ik zo’n indrukwekkend concert meegemaakt. Het overweldigende succes van dit muzikaal duo is volledig terecht. De sublimiteit waarmee wordt gespeeld, en daarbij het gebruik van multimedia, tot het duo op het podium zelfs samenspeelt met hetzelfde duo op een zwart-wit video, de reis door de tijd en door Finland, aan de hand genomen door Jussi Makkonen, eindigend op een bevoren meer, waar het duo urenlang met bevroren handen maar met brandende passie een video-opname maakten. Maar ook de nabijheid van deze warme mensen, die in de pauze en na het concert met mensen blijven praten en al die complementen en bedankjes incasseren. Dit stel heeft niet alleen voor het gangbare Sibeliuspubliek gespeeld, maar ook al voor honderdduizenden scholieren, en de muziek is niet daar gebleven, op dat moment, maar die kinderen hebben de muziek mee naar huis genomen, en ‘s nachts opgesnoven als de geuren van een stukje mos.

Meer informatie met o.a. concertdata en nog veel mooie videofragmenten:

Sibelius Inspiration

Jussi Makkonen

Nazig Azezian

Ik stond vroeger op dan strikt noodzakelijk. Om vijf uur zomertijd was ik wakker geworden, ik overdacht mijn schrijven en dat van anderen en de stroom werd zo sterk dat het me niet meer lukte om weer in slaap te vallen. Zes uur zomertijd stond ik uiteindelijk op. Ik pakte een Knausgård en ging op de bank liggen lezen, met de gedachte dat ik nog zou kunnen indutten en dan zou ik dat laten gebeuren. Om zeven uur zomertijd kookte ik pap en zette ik koffie, en nog een uur later begon het beetje bij beetje licht te worden, hoewel de zon pas om negen uur zomertijd op zal komen.

Er hangt een dikke mist boven het moeras, zie ik vanuit het keukenraam. Buiten heerst grijs en groen en bruin. Het schommelt deze dagen rondom het vriespunt maar er ligt geen sneeuw. Ik verwacht dat de mist opeens zal verdwijnen, dat de zon doorbreekt net zoals ze gisteren deed. Ze trok lange strepen over het moeras, strepen van licht en strepen van donker. Aan het meer projecteerde ze haar warme kleur op de berkenstammen. Ik voelde een geluksgevoel opzetten, onstuitbaar sterk, en ik vroeg me af hoe dat kon. Kennelijk was er een proces in gang gezet dat bepaalde stofjes losliet in mijn brein en in mijn bloed. Ik kon het voelen stromen. Speelde het zonlicht op de berkenstammen dan een rol in de evolutie? Had het invloed op voortplanting, of beschermde het tegen ziekten? Toen moest ik denken aan wat ik op internet las, een man die euthanasie zal worden verleend omdat hij chronisch ongelukkig is. Onvoorstelbaar vond ik dat. Zou hij niet eens langs moeten komen om te wachten tot de zon haar ochtendlicht op de berkenstammen projecteert? Mijn geluksgevoel, dat vertrouwd voelt, maar nooit vanzelfsprekend, is geen talent maar een gift. Iets waarvoor je alleen maar dankbaar kunt zijn.

Maar misschien breekt de zon vandaag wel niet door, misschien blijft de mist de hele dag hangen. Dat roept andere gevoelens op. Geen trieste gevoelens, maar een schijn van verdriet dat gelukkig maakt.

Ik werp een blik op de klok en realiseer me dat ik hem nog niet heb omgezet. De gedachte om dat alsnog te doen, lijkt me zo banaal en onnozel, dat ik het maar even uitstel. Als er iets bestaat dat heilig is, dan moet dat de tijd wel zijn.